10 Miro oo Caafimaad leh oo Ka Hortaga Kansarka Jirka Kansarka wuxuu ka mid yahay cudurrada ugu halista badan ee nafta bini’aadamka halis gelin kara. Waa cudur aan xuduud lahayn, oo qof kasta uu halis ugu jiro, da’ iyo deegaan kasta ha joogo. In kasta oo cilmi-baarisyo badan ay socdaan si loo helo dawooyin rasmi ah, haddana waxaa jirta hal xaqiiqo oo la isku waafaqsan yahay: ka hortagga ayaa ka sahlan daweynta.
Mid ka mid ah waddooyinka ugu awoodda badan ee looga hortago kansarka waa cunto caafimaad leh oo ay ku jiraan maaddooyin dabiici ah oo jidhka ka taageera in uu iska difaaco unugyada cudurka. Gaar ahaan, miraha dabiiciga ah ayaa noqday halbeeg muhiim ah oo kaalin mug leh ka qaata xoojinta difaaca jirka iyo ka hortagga unugyada kansarka.
Miraha qaar waxay xambaarsan yihiin antioxidants, fitamiino, maaddooyin lid ku ah caabuqa, iyo fiber badan — dhammaan waxay si toos ah u caawiyaan jidhka, waxayna xannibaan kobaca unugyada xun ee kansarka sababa. Qaar ka mid ah mirahan waxaa lagu tijaabiyay shaybaarrada, waxaana la xaqiijiyay in maaddooyinkooda ay si toos ah u burburiyaan ama u xannibaan kansarka noocyadiisa kala duwan sida: kansarka mindhicirrada, kansarka naasaha, kansarka qanjirka ‘prostate’, iyo kansarka afka ilmo galeenka.
Inta badan dadka Soomaaliyeed, miraha waa wax laga isticmaalo cuntooyinka maalinlaha ah, laakiin si dhab ah looma ogaanayo in miro gaar ah ay leeyihiin awood gaar ah oo ay kansarka kaga hortagaan. Haddaba, ujeeddada maqaalkaan waa in aan kuu soo bandhigno 10 miro oo la xaqiijiyay inay yareeyaan halista kansarka, si aad u barato awooddooda, sida loo isticmaalo, iyo sida aad uga dhigi karto qayb ka mid ah noloshaada caafimaadka leh.
10 Miro oo Caafimaad leh oo Ka Hortaga Kansarka Jirka
15 Miro oo Kor U Qaada Xasuusta Maskaxda
Miro walba waxaan ku dul istaagi doonaa faa’iidada caafimaadkiisa guud, waxa uu kaga hortago kansarka, iyo tusaalooyin Soomaali ah oo ku saabsan sida loo cunno ama loo diyaariyo. Marka aad dhammeysato akhriska maqaalkaan, waxaad heli doontaa faham dhab ah oo ku saabsan sida cuntadaada maalinlaha ah ay u noqon karto hubka ugu weyn ee ka hortagga cudurka ugu qatarta badan dunida — kansarka.
1. Tufaaxa (Apple)
Tufaaxa waa miro laga heli karo meelo badan oo Soomaaliya ka mid ah, gaar ahaan suuqyada magaalada, wuxuuna ka mid yahay miraha loogu jecel yahay cunto fududeedka. Waxa uu caan ku yahay odhaahda Ingiriisiga ah ee dhahaysa: “An apple a day keeps the doctor away.” Haddaba, odhaahdaan waxay ku saleysan tahay cilmi iyo xaqiiqo: tufaaxa wuxuu ka hortagaa cudurro badan, gaar ahaan kansarka.
Faa’iidada caafimaad:
Tufaaxa waxa uu hodan ku yahay fitamiinada A, C, iyo K, iyo maaddooyinka flavonoids, kuwaasoo ka shaqeeya difaaca unugyada. Waxa kale oo uu leeyahay pectin, oo ah fiber dabiici ah oo xoojisa dheefshiidka una sahlaya jirka inuu ka nadiifo sunta iyo maaddooyinka keeni kara kansarka.
Sababta uu uga hortago kansarka:
Waxa jira maaddo la yiraahdo quercetin, taasoo si gaar ah uga shaqeysa joojinta koritaanka unugyada kansarka. Cilmi baaris lagu sameeyey tufaaxa ayaa muujisay in dadka si joogto ah u cuna tufaaxa ay yareeyaan halista kansarka mindhicirrada, naasaha, iyo sambabada.
Sida loo isticmaalo:
Tufaaxa waa la cuni karaa isagoo cayriin ah, la shiidi karaa oo laga dhigi karaa casiir (juice), ama laga sameyn karaa salad miraha ka kooban. Waxa ugu fiican waa in tufaaxa la cuno isagoo maqaarkiisa leh, maadaama maadada ugu badan ay ku jirto maqaarka.
Tusaale Soomaali ah:
Hooyo Soomaaliyeed oo deegaanka Buuloburde ku nool ayaa sheegtay in ay tufaax u siiso caruurteeda subax kasta si ay caafimaadkooda u ilaashato, iyada oo tiri: “Tufaaxa waxa aan uga jeclahay miraha kale waa in uu caruurta iga difaaco hargabka, mar walbana si fiican ayay isu dareemaan.”
2. Mooska (Banana)
Moosku waa miro si weyn uga dhex muuqda nolosha maalinlaha ah ee bulshada Soomaaliyeed. Waxaa si joogto ah looga cunaa guryaha, suuqyada, iyo xitaa laga helaa quraacda iyo cashada. Mooska ma aha oo keliya miro raqiis ah oo la heli karo, balse waa hub caafimaad leh oo lagu difaaco jidhka, kana hortaga cudurro halis ah sida kansarka.
Faa’iidada caafimaad:
Mooska waxa uu hodan ku yahay potassium, fitamiinka B6, fitamiin C, iyo fiber sare, gaar ahaan nooca loo yaqaan pectin. Potassium-ku wuxuu ka shaqeeyaa nidaaminta cadaadiska dhiigga, halka fitamiinka B6 uu muhiim u yahay shaqada maskaxda iyo neerfayaasha. Fiber-ka mooska wuxuu hagaajiyaa dheefshiidka, wuxuuna jidhka ka caawiyaa in uu ka nadiifo sunta iyo bakteeriyada waxyeellada leh.
Mooska waxa uu kaloo caawiyaa koritaanka unugyada caafimaadka leh, wuxuu yareeyaa daalka iyo stress-ka, wuxuuna siinayaa jidhka tamar degdeg ah. Waxa uu si gaar ah ugu fiican yahay dadka cunta xanuunka qaba ama caloosha la tacaalaya.
Kansarka sidee ayuu uga hortagaa?
Mooska waxa uu ka hortagaa kansarka sababo dhowr ah darteed. Marka hore, antioxidants-ka ku jira mooska — sida dopamine iyo vitamin C — waxay burburiyaan free radicals-ka sababa dhaawaca unugyada, taasoo ah talaabada koowaad ee koritaanka kansarka. Marka labaad, pectin-ka iyo fiber-ka kale waxay dedejiyaan dheefshiidka, waxayna xoojiyaan dhaq-dhaqaaqa mindhicirrada, taasoo si gaar ah uga hortagta kansarka mindhicirka weyn (colon cancer).
Waxaa kaloo jirta maaddo la yiraahdo lectin, oo laga helo mooska, taasoo lagu ogaaday inay si toos ah u joojiso unugyada kansarka ee koraya, gaar ahaan noocyada kansarka ku dhaca caloosha iyo mindhicirrada. Cilmi-baaris lagu sameeyay Japan ayaa muujisay in mooska aadka u bislaaday uu leeyahay awood sare oo uu ku kiciyo unugyada difaaca jidhka (macrophages).
Sida loo isticmaalo:
Mooska waxaa si fudud loo cuni karaa isagoo cayriin ah. Waxaa kaloo laga sameyn karaa smoothie, rooti lagu shiido, ama la darsadaa cuntooyinka kale sida buskudka ama casiirka khudaarta. Carruurta iyo waayeelka labadaba waa sahal in la siiyo moos, maadaama uu jilicsan yahay oo u fudud caloosha.
Qaar badan oo ka mid ah dadka Soomaaliyeed waxay mooska la cunaan hilibka ama baasto — waana caado cunto oo dhab ahaantii faa’iido badan leh marka laga eego nafaqada.
Tusaale Soomaali ah:
Cali oo macallin dugsi sare ka ah magaalada Kismaayo wuxuu yiri: “Anigu waxaan moos cunaa galab walba, gaar ahaan marka aan dareemo daal. Waxaan moodayay in uu tamar i siiyo oo keliya, balse hadda waxaan bartay inuu xitaa jirkeyga ka difaaco cudur xun sida kansarka. Taa waxay iga dhigtay mid aan mooska si joogto ah u cuno.”
3. Liinta (Lemon)
Liintu waa miro ka tirsan qoyska citrus-ka, waxayna leedahay dhadhan dhanaan, ur xoog leh, iyo nafaqooyin gaar ah oo laga helo kaliya khudaar dhif ah. Inkastoo dad badan u yaqaanaan liinta miro lagu qurxiyo cuntada ama shaaha, haddana cilmi-baarisyo cusub ayaa muujinaya in liintu ay leedahay awood weyn oo ay kaga hortagto cudurka kansarka.
Faa’iidada caafimaad:
Liinta waxay si gaar ah u hodan ugu tahay fitamiin C, antioxidant awood badan oo ka caawiya jidhka inuu iska difaaco waxyeellada unugyada. Waxa kale oo ku jira flavonoids, limonene, iyo citric acid, kuwaasoo dhammaantood ka shaqeeya yaraynta caabuqa, daal la’aanta, iyo hagaajinta dheefshiidka. Fitamiin C-ga wuxuu kaloo xoojiyaa nidaamka difaaca jirka, wuxuuna u fududeeyaa jirka inuu nuugo birta – taas oo muhiim u ah dhiig fiican.
Kansarka sidee bay uga hortagtaa?
Liinta waxaa laga helaa maaddo la yiraahdo limonoids, kuwaas oo lagu ogaaday in ay joojiyaan kobaca unugyada kansarka, gaar ahaan kansarka afka, hunguriga, caloosha, iyo mindhicirrada. Cilmi-baarisyo la sameeyay ayaa muujisay in limonoids-ka liinta laga helo ay ku sugan yihiin unugyada dhiigga muddo dheer kaddib marka la isticmaalo, taasoo muujinaysa saameyntooda waarta. Antioxidants-ka liinta ayaa sidoo kale yareeya ‘free radicals’ – kuwaas oo sababa dhaawaca unugyada caafimaadka leh.
Sida loo isticmaalo:
Liinta waxaa si fudud loogu dari karaa biyo kulul si loo sameeyo cabitaan caafimaad leh. Waxa kale oo laga sameyn karaa liin casiir (lemon juice), waxaana lagu dari karaa saladhyada, maraqyada, hilibka la dubayo, ama xitaa rootiga laga dubo. Dadka qaar ayaa adeegsada liin iyo malab si ay u xoojiyaan difaaca jirka.
Tusaale Soomaali ah:
Fartuun oo ah hooyo ku nool degmada Hodan, Muqdisho, waxay leedahay: “Liin dhanaan ah ayaan subax kasta biyo kulul ku darsadaa, waana dareemaa tamar iyo fayoobaanta caloosha. Hadda waxaan ogaaday in ay kansarka ka hortagto, taasina waxay iga dhigaysa in aan marna ka maarmi karin.”
4. Canabka (Grapes)
Canabka waa miro hodan ku ah dhadhan, midab, iyo faa’iidooyin caafimaad. Waxaa laga helaa noocyo kala duwan – canabka guduudan, madow, iyo caddaan – mid walba waxa uu leeyahay maaddooyin si gaar ah uga hortaga cudurrada, gaar ahaan kansarka.
Faa’iidada caafimaad:
Canabka wuxuu hodan ku yahay resveratrol, maaddo antioxidant ah oo si toos ah ula dagaallanta caabuqa iyo unugyada duugoobay. Sidoo kale waxa uu leeyahay flavonoids, fitamiin C, potassium, iyo fiber dabiici ah. Canabka wuxuu kaloo hoos u dhigaa cadaadiska dhiigga, wuxuu hagaajiyaa wareegga dhiigga, wuxuuna xoojiyaa shaqada maskaxda.
Kansarka sidee ayuu uga hortagaa?
Resveratrol-ka ku jira canabka guduudan iyo madow wuxuu leeyahay awood uu ku joojiyo koritaanka unugyada kansarka, gaar ahaan kansarka qanjirka prostate, naasaha, iyo mindhicirrada. Waxa uu sidoo kale daciifiyaa awoodda unugyada kansarka ee ah in ay fidaan. Cilmi-baarisyo la sameeyay ayaa muujiyay in canabka uu yareeyo xasaasiyadda jidhka iyo caabuqa joogtada ah, kuwaasoo ah sababaha ugu badan ee kansarka.
Sida loo isticmaalo:
Canabka waxaa la cuni karaa cayriin, laga dhigi karaa casiir, lagu dari karaa salad miro, ama xitaa la dhigaa dheriga hilibka si uu u siiyo dhadhan macaan. Waxaa kaloo laga sameyn karaa macaane ah canab la bisleeyay oo cuntooyinka qaar lagu ladhiyo.
Tusaale Soomaali ah:
Maxamuud oo ku nool magaalada Burco ayaa yiri: “Canabka wuxuu noqday mid aan ku daro cuntadayda maalinlaha ah, gaar ahaan smoothie. Dhakhtar baa ii sheegay inuu wanaag u leeyahay wadnaha, hadda waxaan ogahay inuu kansarkana ka hortago, taasina waa wax kale oo i dhiirrigeliyay.”
5. Rummaanka (Pomegranate)
Rummaanku waa miro cajiib ah oo ka kooban iniinno casaan dhalaalaya oo casiir leh, dhadhankiisuna waa macaan-dhanaan. Waxaa caan ku ah dhaqammada Bariga Dhexe, waxaana hadda si weyn looga helaa suuqyada Soomaaliya. Rummaanka wuxuu xambaarsan yahay faa’iidooyin caafimaad oo aan la soo koobi karin, gaar ahaan dhanka difaaca jirka iyo ka hortagga cudurrada khatarta ah sida kansarka.
Faa’iidada caafimaad:
Rummaanka waxa uu hodan ku yahay antioxidants-ka sida punicalagins iyo ellagic acid, kuwaasoo jidhka ka difaaca waxyeellada unugyada. Waxa kale oo uu leeyahay fitamiinka C, folate, iyo potassium, dhammaantoodna gacan ka geysta ilaalinta wadnaha, hoos u dhigista cadaadiska dhiigga, iyo xoojinta maskaxda. Waxa kale oo uu si weyn u yareeyaa caabuqa jidhka, taasoo fure u ah caafimaad dheeraad ah.
Kansarka sidee ayuu uga hortagaa?
Antioxidants-ka sare ee rummaanka ku jira waxay ka hortagaan oxidative stress-ka, oo ah sababta ugu weyn ee keenta kansarka. Cilmi-baaris ayaa muujisay in rummaanku leeyahay saameyn toos ah oo ku saabsan joojinta kobaca unugyada kansarka ee prostate, mindhicirrada, iyo naasaha. Maaddada ellagic acid waxay si gaar ah uga hortagtaa unugyada xun in ay u beddelaan kuwa cudur keena. Sidoo kale, rummaanku wuxuu ka hortagaa dhiig-istaagga iyo xinjirta keenta caabuqa.
Sida loo isticmaalo:
Rummaanka waxaa si toos ah loogu cuni karaa iniin ahaan, waxaa laga dhigi karaa casiir dabiici ah, lagu dari karaa salad miro, ama xitaa loogu dari karaa suugada hilibka si loo siiyo dhadhan cusub oo caafimaad leh. Dad badan ayaa isticmaala subaxii ayaga oo isku daraya rummaan, liin, iyo malab si ay u helaan tamar iyo difaac wanaagsan.
Tusaale Soomaali ah:
Seynab oo hooyo ah oo ku nool magaalada Hargeysa waxay tiri: “Markii aan ka aqriyay buug caafimaad in rummaanku joojin karo kansarka, waxaan bilaabay in aan subax walba cabbo casiirka rummaanka. Xitaa caruurta ayaan u jarjaraa si fudud oo ay u cunaan.”
6. Cambaha (Mango)
Cambaha waa mid ka mid ah miraha ugu jecel carruurta iyo dadka waaweynba. Midabkiisa oranji-ga ah, dhadhankiisa macaan, iyo casiirkiisa badan ayaa ka dhigaya miro aad u qiimo badan. Marka laga soo tago dhadhanka, cambuhu wuxuu leeyahay awood caafimaad oo aad u ballaaran.
Faa’iidada caafimaad:
Cambaha waxa uu hodan ku yahay fitamiinka A, C, E, iyo maaddooyinka beta-carotene iyo zeaxanthin. Waxa kale oo uu leeyahay fiber iyo antioxidants xoog leh oo jidhka ka taageera hagaajinta unugyada, ilaalinta maqaarka, iyo horumarka aragga. Fitamiinka A-ga ku jira cambaha ayaa muhiim u ah habdhiska difaaca, wuxuuna ka qayb qaataa cusboonaysiinta unugyada.
Kansarka sidee ayuu uga hortagaa?
Beta-carotene-ka ku jira cambaha ayaa ah antioxidant xoog leh oo xanniba kobaca unugyada kansarka. Cilmi-baaris ayaa muujisay in dadka si joogto ah u cunaya cambaha ay yareeyaan halista kansarka caloosha, mindhicirrada, iyo naasaha. Waxa kale oo cambuhu leeyahay maaddooyin polyphenols ah oo si gaar ah uga hortaga isbeddelka unugyada caadiga ah una beddela kuwa kansar ah.
Sida loo isticmaalo:
Cambaha waxaa si toos ah loo cuni karaa, waxaa laga dhigi karaa casiir, smoothie, jam, ama xitaa suugo la kariyo. Carruurta waxaa loogu jarjari karaa gabal yar yar, waayeelkana waxaa loogu shiidi karaa casiir ku habboon dheefshiidkooda.
Tusaale Soomaali ah:
Cismaan oo ka shaqeeya beero ku yaalla degmada Afgooye wuxuu yiri: “Cambaha waxaan ugu talo galay in aan u cunno dhadhan ahaan, laakiin hadda waxaan ogaaday inuu caafimaad xoog leh leeyahay. Waxa aan carruurta ku baraarujiyay inay cunaan intii karaankooda ah.”
7. Babaayga (Papaya)
Babaaygu waa miro midabkiisu yahay oranji dhalaalaya, una dhigma dhadhanka cambaha laakiin leh dhadhan jilicsan. Waxaa laga helaa dalal kulul sida Soomaaliya, wuxuuna u fudud yahay helistiisa. Babaayga waxaa loogu yeeraa “miraha caloosha u naxariista”, sababtoo ah waxa uu si gaar ah u wanaajiyaa dheefshiidka.
Faa’iidada caafimaad:
Babaaygu wuxuu hodan ku yahay fitamiinka C, A, E, iyo enzyme-ka papain, oo si gaar ah u caawiya burburinta cuntooyinka caloosha. Waxa kale oo ku jira beta-cryptoxanthin iyo carotenoids kale oo difaac adag u sameeya jidhka. Waxay yareeyaan caabuqa, waxay hagaajiyaan unugyada, waxayna sare u qaadaan tamarta jidhka.
Kansarka sidee ayuu uga hortagaa?
Babaaygu wuxuu leeyahay antioxidants burburiya free radicals-ka, oo sababa dhaawaca unugyada caafimaadka leh. Maaddooyinka carotenoids-ka iyo enzyme-ka papain waxay si toos ah uga hortagaan koritaanka kansarka, gaar ahaan kansarka caloosha, prostate-ka, iyo afka ilmo galeenka. Diraasado badan ayaa caddeeyay in babaaygu yareeyo halista noocyada kansarka ee la xiriira dheefshiidka.
Sida loo isticmaalo:
Babaayga waxaa lagu cuni karaa si toos ah, lagu shiidi karaa smoothie, salad miro ah, ama laga dhigi karaa casiir. Qaar badan ayaa ku dara malab si ay dhadhankiisa u xoojiyaan.
Tusaale Soomaali ah:
Ayaan oo umuliso ka ah magaalada Beledweyne waxay tiri: “Babaayga waxaan u isticmaalaa hooyooyinka dhalay si calooshoodu u nadiifto, laakiin hadda waxaan ogaaday in uu kansarkaba ka hortago, taasoo sii kordhisay kalsoonideyda ku aaddan mirooyinka dabiiciga ah.”
8. Fooraska (Pineapple)
Foorasku waa miro midab huruud ah leh, dhadhan macaan-dhanaan ahna ku leh afka. Waxaa si gaar ah loogu yaqaan inuu si fiican uga nadiifiyo caloosha iyo mindhicirka. Dad badan ayaa u cunaya fooraska si ay calooshooda u dajistaan, laakiin xaqiiqadu waxay tahay inuu yahay miro kaalin weyn ku leh difaaca kansarka.
Faa’iidada caafimaad:
Fooraska waxa uu hodan ku yahay fitamiinka C, oo si weyn uga caawiya jirka la dagaallanka caabuqa iyo unugyada waxyeellada leh. Waxa kale oo uu leeyahay manganese, fiber, iyo maaddo gaar ah oo lagu magacaabo bromelain — taas oo ah enzyme u shaqeysa sidii burburiye dabiici ah oo unugyo duugoobay la dagaallama. Foorasku sidoo kale wuxuu yareeyaa bararka, cadaadiska dhiigga, wuxuuna wanaajiyaa dheefshiidka.
Kansarka sidee ayuu uga hortagaa?
Bromelain-ka fooraska ku jira wuxuu cilmi ahaan caddeeyay inuu burburiyo unugyada kansarka, isla markaana yareeyo koritaankooda. Waxa uu si gaar ah uga hortagaa kansarrada la xiriira caloosha, sambabada, iyo mindhicirrada. Intaa waxaa dheer, bromelain wuxuu xoojiyaa shaqada unugyada difaaca (immune cells), isagoo ku adkeeya jirka in uu is-difaaco.
Sida loo isticmaalo:
Fooraska waxaa la cuni karaa sida uu yahay, waxaa laga dhigi karaa smoothie, casiir, ama lagu dari karaa salad miro. Waxa kale oo laga sameeyaa cabitaan caafimaad leh oo subaxii la cabbo — biyo qandac ah oo lagu daray fooras la shiiday.
Tusaale Soomaali ah:
Shukri oo ku nool magaalada Baydhabo waxay tiri: “Markii aan bilowday fooras cunista, waxaan dareemay calooshayda oo daggan. Marka laga reebo dheefshiidka, foorasku wuxuu iga dhigay qof dareema firfircooni, hadda waxaan bartay inuu kansarkana ka hortago — waa mucjiso miro ah.”
9. Tufaaxa Dhanaanka (Green Apple)
Tufaaxa dhanaanka (green apple) waa nooc ka mid ah tufaaxa oo dhadhan dhanaan ah leh, balse si aad ah u hodan u ah caafimaadka. Inkastoo dad badan doorbidaan tufaaxa macaan, tufaaxa dhanaanka wuxuu leeyahay maaddooyin laga helin noocyada kale ee tufaaxa.
Faa’iidada caafimaad:
Tufaaxa dhanaanka wuxuu hodan ku yahay fitamiinka C, quercetin, iyo fiber aad u sarreeya. Waxa uu sidoo kale leeyahay polyphenols, kuwaas oo si xooggan uga shaqeeya ilaalinta unugyada. Waxa kale oo uu yareeyaa kolestaroolka xun, xakameeyaa sonkorta dhiigga, wuxuuna hagaajiyaa miisaanka jirka.
Kansarka sidee ayuu uga hortagaa?
Quercetin-ka iyo catechins-ka ku jira tufaaxa dhanaanka ayaa joojiya unugyada kansarka, gaar ahaan kuwa ku dhaca sambabada, mindhicirrada, iyo naasaha. Waxa kale oo uu difaac adag u sameeyaa jirka, isagoo yareynaya waxyeellada free radicals-ka. Cilmi-baarisyo dhowr ah ayaa muujiyay in dadka si joogto ah u cunaya tufaaxa dhanaanka ay leeyihiin halis aad u hooseysa oo kansarka ah marka la barbardhigo kuwa aan cunin.
Sida loo isticmaalo:
Waxaa si toos ah loo cuni karaa, ama laga dhigi karaa smoothie. Waxaa sidoo kale lagu dari karaa salad, rootiga laga dubo, ama lagu shiidi karaa casiir. Tufaaxa dhanaanka waxa uu si gaar ah u wanaagsan yahay in la cuno subaxdii marka calooshu madhan tahay.
Tusaale Soomaali ah:
Bile oo ganacsade ku ah degmada Wadajir ayaa yiri: “Tufaaxa dhanaanka subax walba ayaan cunaa, gaar ahaan ka hor qaxwaha. Waxay iga dhigtaa qof firfircoon, maalin dhan waan dareemaa xoog. Hadda waxaan sii bartay faa’iidooyinkiisa caafimaad, gaar ahaan inuu kansarka ka hortago.”
10. Yaanyada (Tomato)
In kasta oo yaanyadu dad badan u muuqato khudrad, haddana cilmi ahaan waa miro. Yaanyadu waa mid kamid ah cuntooyinka saldhigga u ah suugada iyo maraqyada Soomaalida. Marka laga tago doorkeeda dhadhanka, yaanyadu waxay leedahay nafaqooyin muhiim ah oo lagu xaqiijiyay in ay si toos ah uga hortagaan kansarka.
Faa’iidada caafimaad:
Yaanyada waxay leedahay fitamiin C, A, K, iyo potassium, iyo antioxidant cajiib ah oo lagu magacaabo lycopene. Waxa kale oo ay leedahay fiber iyo folate — dhammaan waxay ka qayb qaataan hagaajinta wareegga dhiigga, difaaca jidhka, iyo hagaajinta maqaarka. Lycopene-ka ayaa lagu tiriyaa antioxidant-ka ugu awoodda badan ee laga helo miraha cas.
Kansarka sidee bay uga hortagtaa?
Lycopene-ka ku jira yaanyada wuxuu si toos ah uga hortagaa kobaca unugyada kansarka, wuxuuna si gaar ah waxtar ugu leeyahay kansarka prostate-ka, mindhicirrada, iyo naasaha. Cilmi-baarisyo kala duwan ayaa muujiyay in lycopene uu yareeyo halista cudurrada xagga galmada ragga, wuxuuna wanaajiyaa shaqada unugyada difaaca.
Sida loo isticmaalo:
Yaanyada waxaa lagu kariyaa suugada, lagu darayaa salad, ama laga dhigi karaa casiir. Waxa kale oo laga sameeyaa maraqyo caafimaad leh. In kasta oo cunto karintu ay hoos u dhigto fitamiin C-ga, haddana waxay kordhisaa awoodda lycopene-ka, taasoo ka dhigaysa yaanyada la kariyay mid caafimaadkiisu sareeyo.
Tusaale Soomaali ah:
Faadumo oo ah cunto-karis ku sugan magaalada Marka waxay tiri: “Suugada aan u sameeyo carruurta inta badan yaanyo ayay ku saleysan tahay. Waxaan ogaa inay calool u fiican tahay, laakiinse markaan arkay in ay kansarkaba ka hortagto, dareenkeyga caafimaad wuu korodhay.”
Gunaanad
Kansarku ma aha cudur la iska indho tiri karo, balse waa mid u baahan in la iska kaashado kahortaggiisa. Waxaan ogaanay in ka hortagga cudurkaan halista ah uusan kaliya ku xirnayn daawo iyo baaritaan joogto ah, balse sidoo kale uu si toos ah ugu xirnaan karo waxa aynu cunno maalin kasta. Miraha aan soo sheegnay – laga bilaabo tufaaxa ilaa yaanyada – dhammaantood waxay leeyihiin awood dabiici ah oo unugyada jirka ka difaacda, waxayna yareeyaan halista kansarka.
Inaad si joogto ah ugu darto mirooyinkan cunnadaada ma aha mid qaalisan, mana aha mid dhib badan. Waxaa kaliya la rabaa inaad si dhab ah u qaadato caafimaadkaaga, ugana dhigto miraha qeyb ka mid ah noloshaada. Haddaba, xasuuso: waxa aad maanta cunayso ayaa go’aamin kara caafimaadkaaga berrito. Ha sugin cudurka inuu yimaado; ka hortag isagoo aan iman — oo ka bilow moos, canab ama babaay yar maanta!
